پروفسور سامیا خوری

گام هایی به سوی فردایی بهتر
زندگی هر شخص داستانی از چالش ها و پیروزی ها و حتی شکست هایی را روایت می کند که شنیدن هر کدام دنیایی از تجربه را در اختیارمان قرار می دهد. در این میان، سامیا خوری، یکی از شخصیت های علمی است که در پیچ و خم انتخاب هایش، مسیری را برگزید که نه تنها بر آینده خودش، بلکه بر زندگی دیگران نیز تأثیرگذار شد. او ماهرانه یافته های آزمایشاتش را به عرصه های انسانی منتقل می کند و با فرضیه هایش نتایج امیدبخشی را برای درمان MS ارائه می دهد. زندگی او نمونه ای از تأثیر دانش و تعهد بر حل مسائل پزشکی و اجتماعی است.

دوراهی سرنوشت ساز
سال 1975، درست وقتی که سامیا 15 ساله بود، سرزمینش لبنان گرفتار آتشی از جنس جنگ داخلی شد؛ آتشی که زندگی را در بی ثباتی و روشنایی آینده را در تاریکی غرق می کرد. تعطیلی مدارس، خون و خونریزی و آسیب جدی پدر، همه و همه شرایطی را می ساختند که در آن، هر نوجوانی در مسیر یاس و ناامیدی قدم می گذاشت اما سامیا خوری از رویای کودکیش دست نکشید. رویای پزشک شدن، رویایی بود که از 3 سالگی انتظارش را می کشید و خود را در لباس سفید رنگش تصور می کرد. قضایای پیش آمده نه تنها مانع رشد خوری نشد بلکه در جریان بمباران و نمایشی از افراد صدمه دیده، انگیزه ساخت یک ناجی را در ذهنش می پروراند.
نوری در تاریکی
با وجود اینکه تعطیلی یک ساله مدارس، زمان کسب دانش را متوقف کرده بود، خوری با حمایت پدر و مادرش، الگویی برای برادر و دو خواهر کوچک تر خود بود و در میان آشفتگی های جنگ، راهی برای شکوفایی خود پیدا کرد. او چشمان کنجکاوش را به روی کتاب ها و منابع درسی اش باز کرد و به دنیای علم و دانش پناه برد. خوری هیچ محدودیتی را مانع پیشرفت خود نمی دید و حتی در شرایط نبود برق با کمک نور شمع، پیشاپیش درس های سال بعدش را می خواند. هر صفحه از کتاب، او را یک پله به هدفش نزدیک تر می کرد و در نهایت او را به رتبه اول کنکور لبنان تبدیل کرد. برای دریافت مدرک پزشکی عمومی به دانشگاه آمریکایی بیروت رفت و از آن به عنوان سکوی پرتابی به دانشگاه هاروارد استفاده کرد. سال 1983 به عضویت انجمن پزشکی افتخاری Alpha Omega Alpha درآمد و در سال 1984 بود که پس از دریافت مدرکش، به تحصیل در حوزه تخصصی MS در هاروارد پرداخت. پس از آن دوره کارآموزی و رزیدنتی خود را تا سال 1988 در شهر کلیولند اوهایو گذراند و بعد دوره فلوشیپ عصب شناسی را در مدرسه پزشکی هاروارد طی کرد.

همسفر
سال 1980، در فضای پر رقابت دانشگاه بیروت بود که با محمد صائغ آشنا شد. هر دو دانشجوی پزشکی بودند و آنچه آن ها را به هم نزدیک تر می کرد عشق به علم و یادگیری بود که در ذاتشان شعله می کشید. در کنار یکدیگر بر روی ایده ها و پروژه های تحقیقاتی شان کار می کردند و به روابط عاطفی و حرفه ای خود عمق بیشتری می دادند. درست زمانی که خوری در دانشگاه هاروارد زیر نظر دکتر هاوارد واینر دوره ایمنی شناسی عصبی خود را می گذراند، تحقیق و آموزش بالینی در مورد MS را شروع کرد. در آن زمان هیچ درمانی برای این بیماری وجود نداشت و همین انگیزه ای شد تا خوری جدی تر به این مسئله بپردازد. او و همسرش در سال 2011 در حالی که در اوج دستاوردهای علمی و حرفه ای بودند به لبنان بازگشتند تا نتیجه سال ها تحقیق و پژوهش در هاروارد را در کشور خود پیاده کنند. خوری از همان ابتدا مصمم بود که پس از اتمام تحصیلاتش به بیروت بازگردد و خدمت رسان مردمش باشد. در این میان حمایت های همسرش انگیزه اش را دوچندان می کرد. محمد صائغ در سال 2021 با دستاوردش در زمینه اثر درمان های نوین برای بهبود نتایج آلوگرافت کلیه و قلب در حوزه پزشکی، برگزیده جایزه مصطفی(ص) شد و همین امر نیز موجب آشنایی خوری با این جایزه و اضافه شدنش به این جامعه علمی شد.

جوایز و دستاوردها
عقیده سامیا خوری در خصوص ارتباط آسیب های جسمی و روحی، موجب تأسیس مرکز چند رشته ای MS در لبنان شد. در این مرکز، تمرکز بر درمان های چند بعدی است و نه تنها از لحاظ جسمانی، بلکه افراد از منظر روح و روان نیز مورد بررسی قرار می گیرند. این رویکرد نوین خوری در درمان بیماری و تلاش هایش در راه شناسایی عوامل بیماری زا و سازوکارهای تنظیم و تحمل آن، به دریافت جایزه مصطفی(ص) 2023 منجر شد. از جوایز دریافتی دیگر توسط این دانشمند می توان به جایزه علوم کویت در سال 2007 از بنیاد پیشرفت علوم کویت به پاس تحقیقاتش در زمینه ایمنی شناسی و جایزه ملک سلمان برای پژوهش هایش در زمینه ناتوانی و معلولیت در سال 2022 اشاره کرد.
او استاد نورولوژی و ایمونولوژی، مدیر مرکز MS Nehme and Therese Tohme و مدیر Abu-Haidar Neuroscience Institute در دانشگاه آمریکایی بیروت بوده است. علاوه بر آن در طول دوره فعالیت های علمی خود در سمت های مختلفی چون معاونت دانشکده در بخش تحقیقات بالینی و کاربردی داشته و به عنوان مدیر مرکز تحقیقات MS در بوستون نیز فعالیت کرده است. همچنین مقالات متعددی از او در ژورنال های علمی منتشر شده است و از سال 2000 تا 2004 یکی از نویسندگان Journal of Immunology بوده و از 2016 تا 2021 این نقش را در ژورنال Annals of Neurology داشته است.

معنای ثروت
سامیا خوری با دغدغه کمک به هم میهنان خود، تلاش هایی جدی در راستای بهبود زندگی مردم لبنان را در دستور کار خود قرار داده است. او با پشتکار و تعهد به سلامت بیماران کم بضاعت، به جمع آوری کمک های مالی برای تأمین هزینه های درمان می پردازد و هدفش بر این است که تمامی بیماران MS فارغ از وضعیت مالی خود، سرویس های درمانی ضروری را در مرکز MS دریافت کنند.

فرزندان سفیدپوش
در مبحث علم، نقش استادان و تأثیر آن ها بر نسل های آینده بسیار مهم است. از سال 2009 تا 2013، خوری به عنوان استاد اعصاب Jack، Sadie و David Breakstone در دانشگاه پزشکی هاروارد فعالیت داشت. او با راهنمایی هایش، بسیاری از افراد را برای پیوستن به سرزمین پیچیده و زیبای عصب شناسی تشویق کرده و تأثیر بسزایی در آینده پزشکی داشته است. علاوه بر آن، دو فرزند او تحت تأثیر جو علمی حاکم بر خانه، به پزشکانی کوشا و موفق تبدیل شدند. سامیا خوری با شرکت در انجمن های معتبر علمی و ارائه یافته های خود درباره MS، به نوبه خود مرزهای علم را گسترش و بسیاری از محققین را به سمت این حوزه سوق داده است و نسل های جدیدی از پژوهشگران را به این عرصه آورده است.
او نه تنها با پژوهش هایش نویدبخش اتفاقات خوشایند پزشکی است بلکه با تربیت محققان، درخت علمی را آبیاری می کند که میوه هایش در آینده به بار خواهند نشست. قصه ی سامیا خوری یادآور آن است که تلاش های فردی می توانند تأثیرات بزرگی در مسیر شخصی و اجتماعی داشته باشند. خوری با تمرکز بر مشکلات پزشکی تلاش کرد راه حل هایی برای بهبود وضعیت بیماران پیدا کند. تلاش های او برای بهبود کیفیت زندگی بیماران، علاوه بر تأثیر در حوزه های علمی، نور امید را برای بیماران و خانواده آن ها زنده نگه می دارد و آینده ای روشن تر برای بشریت ترسیم می کند.

 

مبارزه با میلین خواری
نگاهی به تلاش های سامیا خوری در راه درمان بیماران MS
بیماری Multiple Sclerosis یا به اختصار MS، یکی از بیماری هایی است که تمام تصوراتمان را در مورد عملکرد سیستم بدن به چالش می کشد و داستان یک جنگ داخلی را روایت می کند. هرج و مرج، دنیای سیستم عصبی مرکزی را فرا می گیرد و همه سلول ها، از جمله سلول های T فعال شده تا سلول های B و حتی سیستم ایمنی ذاتی، دست به دست هم می دهند تا بدن را سرنگون کنند. میلین ها به اشتباه دشمن تلقی می شوند و یکی پس از دیگری حذف می شوند. در این میان، التهاب عملکرد سلول های بنیادی عصبی را نیز تحت تاثیر قرار می دهد و اجازه نمی دهد نورون ها و سلول های مغزی را احیا و بازتولید کنند. به مرور، مشکلات خود را نشان می دهند؛ MS آسیب های بینایی، سوزن سوزن شدن و بی حسی بدن، از بین رفتن تعادل یا سرگیجه و در آخر، در بدترین حالت، مرگ زودرس را در پیش دارد؛ اما در دل این جنگ، نور امیدی از سوی پژوهشگرانی چون سامیا خوری می درخشد.
از زمانی که MS برای نخستین بار شناخته شد، درمان ها مسیرهای متفاوتی را طی کرده اند؛ از داروهای قدیمی تر چون Rituximab گرفته تا Glatiramer acetate، Fingolimod و Ocrelizumab؛ اما هیچ کدام به پاشنه آشیل این بیماری دست نیافتند و درمان قطعی نشان ندادند. اکنون، سامیا خوری به دنبال نوآوری های جدید در این عرصه، مرکز چند رشته ای MS را در لبنان تاسیس کرده است. افراد مشغول در این موسسه، از پرستاران و داروسازها گرفته تا مددکاران اجتماعی، همگی متخصص هستند و تلاش بر این است که بیماران، تحت مراقبت های جامع قرار بگیرند. ضمن بررسی روند MS هر دو هزار بیمار حاضر در موسسه، درمان های افسردگی، برگزاری جلسات فیزیوتراپی و هر اقدام مورد نیاز برای بهبودی، با در نظر گرفتن تمام جوانب انجام می شود. این رویکرد نوین خوری در درمان بیماری و تلاش هایش در راه شناسایی عوامل بیماری زا و سازوکارهای تنظیم و تحمل آن، به دریافت جایزه مصطفی^(ص) 2023 منجر شد.
با وجود اشکال متفاوت بروز MS در افراد مختلف، به طور کلی این بیماری به سه دسته عودکننده – فروکش کننده، پیشرونده اولیه و پیشرونده ثانویه تقسیم بندی می شود اما آزمایش خاصی که داشتن بیماری را به وضوح نشان دهد وجود ندارد. به طور کلی مجموعه ای از علائم بالینی و آزمایشاتی مانند آزمایش مایع نخاعی و MRI می توانند احتمال وجود این بیماری را نشان دهند. در این راستا به منظور پیش بینی و تشخیص بهتر بیماری، پژوهش های بسیاری در حال انجام است. نگاهی به تحقیق گروه خوری بر دسته عودکننده – فروکش کننده، امیدبخش آینده ای روشن تر در این زمینه است. این دسته از بیماران، دوره هایی از علائم را تجربه می کنند که بهبود می یابد اما بعد از مدتی برخی از بیماران به شکل پیشرونده ثانویه دچار می شوند و علائم آن به تدریج وخیم می شوند. این مطالعه نشان می دهد که نازک شدن لایه شبکیه می تواند نشان دهنده این پیشرفت بیماری در نوع عودکننده – فروکش کننده باشد. بررسی این لایه از چشم با نوعی از تصویربرداری به نام توموگرافی انسجام نوری (OCT) انجام می شود و جالب اینجاست که این تغییرات می توانند تا دو سال قبل از بروز علائم بالینی قابل مشاهده، پیش بینی شوند.
همان طور که حل یک معما نیاز به پیدا کردن سرنخ هایی دارد، استفاده از مدل EAE یک روش کلیدی برای پاسخ به سوالات محققان MS است. این مدل یک بیماری شبیه سازی شده MS است که شرایطی مشابه با آن را در حیوان ایجاد می کند. با این روش، دانشمندان می توانند فعالیت های التهابی و ایمنی در بدن را بررسی کنند و به درک بهتری از علل و درمان های این بیماری برسند. سامیا خوری نیز با بهره گیری از این روش توانست به تحلیل دقیق تری از عوامل مؤثر بر ایجاد بیماری مورد مطالعه خود به ویژه عوامل محیطی دخیل در آن برسد. او با این رویکرد، رویدادهای مختلف را شبیه سازی و پیامدهای احتمالی تغییرات محیطی را پیش بینی کرد و تحولی در درک ارتباطات بین محیط و سلامت رقم زد.

استعداد ژنتیکی تنها کسری از افزایش خطر را توضیح می دهد
عوامل ایجادکننده MS هنوز به طور کامل شناخته نشده است اما تحقیقات نشان می دهند که ناشی از یک تعامل پیچیده بین عوامل ژنتیکی و محیطی مختلف است. هرچند ژنتیک در زمینه بسیاری از بیماری ها نقش کلیدی دارد اما پژوهش ها درباره MS هنوز نتوانسته اند وراثت این بیماری را به طور جامع و کامل نشان دهند. مطالعات انجام شده روی DNA افراد مبتلا به MS نشان می دهند که بیش از 200 واریانت ژنتیکی با این بیماری ارتباط دارند و می توانند احتمال ابتلا به آن را افزایش دهند؛ اما این واریانت ها به خودی خود منجر به بیماری نمی شوند. در نتیجه حتی اگر یک فرد این واریانت های خاص را داشته باشد، در صورتی که در یک محیط سالم زندگی کند، احتمال ابتلای کم تری خواهد داشت. این ارتباط بین ژنتیک و محیط همچنان موضوعی بحث برانگیز در تحقیقات است تا درک ما را از این بیماری کامل تر کرده و رویکردهای پیشگیرانه را ایجاد کند.در اینجا به بررسی چند عامل محیطی مؤثر بر MS، طبق پژوهش های خوری می پردازیم:

کمبود ویتامین D
نام ویتامین D اغلب یادآور دو کلمه کلسیم و استخوان است اما عملکرد این ویتامین محدود به فرایند جذب کلسیم و استحکام استخوان نیست. تحقیق سامیا خوری در زمینه تأثیر ویتامین D بر بیماری MS، قدمی مهم در فهم ارتباط تغذیه با سلامت سیستم عصبی است. از آنجایی که این ویتامین، مؤثر بر تنظیم پاسخ های ایمنی است، می تواند به عنوان یک محافظ در برابر التهاب و آسیب های عصبی در این بیماری عمل کند. از سوی دیگر ویتامین D با تاثیر بر تکثیر و تمایز سلول های عصبی بنیادی می تواند باعث افزایش ساخت سلول هایی با نام الیگودندروسیت شود که منشا اصلی ساخت میلین است. آزمایش ها در این مطالعه نشان دادند که بیمارانی که مقدار ویتامین D کافی ندارند، نمرات پایین تری در آزمون SDMT داشتند. در این آزمون، شرکت کننده باید در زمانی محدود نمادهایی با اعداد از پیش نمایش داده شده را به خاطر بسپرد و مجدد آن ها را با هم مرتبط کند؛ در پژوهش ذکر شده، پایین بودن نمره آن در افراد با ویتامین D ناکافی، به این معناست که سرعت پردازش مغزشان از حالت طبیعی پایین تر بود.در مرحله ای دیگر، MRI نشان داد بیمارانی که سطح کافی از این ویتامین را دریافت کردند، تغییرات قابل توجهی در حجم مغزشان به ویژه در مخچه داشتند. خوری به این نکته اشاره کرد که تأمین ویتامین D از طریق نور خورشید و یا مکمل ها، به ویژه در کشورهای خاورمیانه مثل لبنان که افراد سطح پایینی از این ویتامین را نشان می دهند، می تواند به بهبود علامت های مرتبط با MS کمک کند.البته باید توجه داشت آگاهی از نقش و تاثیرات گسترده ویتامین D نباید منجر به مصرف خودسرانه آن شود. فراموش نکنید که ویتامین D نوعی ویتامین محلول در چربی است و مصرف آن باید در صورت کمبود و حتما تحت نظر پزشک صورت بگیرد؛ چراکه مقادیر بالای آن نیز باعث بروز عوارض و مشکلات جدی در بدن می شود.

سیگار شعله MS را می افروزد
سیگار کشیدن می تواند آژیر خطری برای بیماری MS باشد. سیگاری ها در مقایسه با افرادی که هرگز سیگار نکشیده اند، وضعیت بدتری دارند و سرعت رشد بیماری در آن ها بالاتر است. علاوه بر آن در اثر این عمل، بافت مغزی با سرعت بیشتری کاهش می یابد و به تدریج عملکردهای عصبی افراد سیگاری با مشکل مواجه می شود. به طور کلی سیگار کشیدن نه تنها بر شدت بیماری تاثیر می گذارد بلکه باعث پیشرفت سریع و عوارض شدیدتر برای بیماران می شود. در نتیجه ترک سیگار می تواند یک اقدام مفید برای بهبودی سلامت این افراد باشد.

از استوا تا قطب
پژوهش های خوری بر 50 هزار بیمار نشان می دهند که عوامل جغرافیایی مانند آب و هوا، نور خورشید و حتی سنت های فرهنگی می توانند موجب ایجاد MS پیشرونده ثانویه شوند. افراد مستقر در مناطق شمالی و سرد به دلیل تأثیرات احتمالی کمبود نور و ویتامین D، بیشتر در معرض ابتلا به MS هستند؛ در حالی که افرادی که نزدیک به خط استوا هستند، احتمالا کم تر به این بیماری دچار می شوند. با درک این مسئله، جامعه می تواند اقدامات پیشگیرانه تری را در زندگی روزمره اتخاذ کند.

نگاهی ذره بینی
تحقیقات سامیا خوری حول تاثیر EBV نشان دادند که ویروس ها نیز می توانند بر MS تاثیرگذار باشند. طبق یکی از این تحقیقات، 249 بیمار مبتلا به MS با 230 فرد سالم مقایسه شدند. نتایج نشان دادند که بیماران نسبت به افراد سالم، بالاترین میزان آنتی بادی های مرتبط با EBV را داشتند. این بررسی ها، فرضیه ای را مطرح کرد که لنفوسیت های B آلوده شده به این ویروس، می توانند از طریق مولکولی به نام اگزوزوم بر عملکرد سلول های ایمنی تاثیر سوء بگذارند. البته باید توجه داشت که این ویروس عامل اصلی بیماری نیست و صرفا احتمال ابتلا به بیماری را بالا می برد.

از پژوهش تا درمان
سیتوکین ها پروتئین های مهمی هستند که به تنظیم پاسخ ایمنی کمک می کنند و هرگونه اختلال در عملکرد آن ها می تواند منجر به بروز بیماری های خودایمنی از جمله MS شود. در نتیجه تعادل سطح این ماده می تواند در جلوگیری از پیشرفت این بیماری موثر باشد. خوری با تحقیق بر سیتوکین هایی از جمله TGF-β در تلاش برای بهبود وضعیت بیماران است. علاوه بر آن، پژوهش ها منجر به مطالعه بالینی با استفاده از آنتی ژن های خوراکی شدند. یکی از نتایج جالب تحقیقات، موفقیت در ایجاد تحمل خوراکی بوده است. اگر آنتی ژن های خاصی به طور خوراکی به بدن معرفی شوند، می توانند واکنش های ایمنی نادرستی که منجر به ابتلا به بیماری های خودایمنی می شوند را کاهش دهند؛ در واقع استفاده از این آنتی ژن ها در نهایت می تواند باعث شود که سیستم ایمنی، آن ها را به عنوان بخشی از بدن خود بشناسد و به آن ها حمله نکند. این فرایند با ایجاد واکنش ایمنی مطلوب در بدن، باعث کاهش علائم MS و EAE می شود.
در پایان، تحقیق های انجام شده، هم برای جامعه علمی و هم برای عموم مردم پیامدی مهم دارد و کمک می کند تا با افزایش آگاهی به مبارزه با این بیماری بپردازند. سامیا خوری با کوله باری از تجربه، نماد امید و انگیزه برای مبتلایان شده است و صادقانه در کنارشان ایستاده است. او با تلاش خود ثابت کرد که امید می تواند در تاریک ترین لحظات، روشن کننده راه باشد.